ANAHTAR NOKTALAR
- Portekizli??
- Hint Okyanusuna geçen ilk Avrupalı denizci
- yeni ticaret kapıları, Asya ile Avrupa deniz ticaretinin başlaması
- Güney Afrika’nın keşfi
Bartelomeu Dias Coğrafyaya Katkıları / Bartelmi Dias Coğrafyaya Katkıları
Bartolomeu Dias, tam adıyla Bartolomeu Dias de Novais, 1488 yılında Afrika kıtasının en güney ucunu dolaşarak Hint Okyanusu’na geçen ilk Avrupalı denizci oldu. Bu sayede Asya mallarının deniz yoluyla doğrudan Avrupa’ya taşınması için uzun ve tehlikeli kara yoluna bir alternatif yaratıldı.
Dias’ın gemileri önce Ümit Burnu‘nu, ardından da Afrika’nın en güneyi olan Agulhus Burnu‘nu geçti. Böylelikle Hint Okyanusu sularına girmiş oldular. Portekiz ve diğer Avrupalı devletler aslında Asya ile eskiden beri belli ticaret bağlarına sahiptiler. Ancak bu zorlu kara yolu, 1453’te Osmanlıların İstanbul’u fethetmeleriyle âdeta kapanmış oldu.
Dias’ın keşfiyle birlikte Hindistan ve diğer Asya toplumlarıyla yapılan ticaret için yeni kapılar açılmış oldu. Bu keşif, özellikle Portekiz için büyük bir denizcilik başarısıydı. Ayrıca o zamanlar Portekiz’de yaşayan ve Uzak Doğu’ya Atlantik üzerinden bir sefer düzenlemek isteyen Kristof Kolomb‘u daha da heyecanlandırmıştı.
Hırslı Bir Plan
Kraliyet ambar başmüfettişi olarak Kral II. John ve II. João’nun sarayına gelmesi dışında Dias’ın 1478 yılından önceki yaşamına dair çok fazla bilgiye sahip değiliz. Kraliyet kayıtlarında yalnızca bir kez São Cristóvão gemisinde yolculuk ettiği yazılı. Ancak kayıtlarda yazılı olandan daha fazla denizcilik tecrübesi olduğunu düşünüyoruz. 1486’da Kral II. João onu Hindistan yolunu keşfetmekle görevlendirdiğinde muhtemelen otuzlu yaşlarının ortalarındaydı.
Prester John, 12. yüzyılda Bengi Su’yu bulunduran ve Hristiyanların yaşadığı, gizemli ve doğruluğu şüpheli bir Afrika krallığının lideriydi. Kral II. João, Prester John’un efsanesine hayranlık duyuyordu. Prester John’un Etiyopya’daki topraklarını aramaları için Afonso de Paiva ve Pero de Covilha gibi birtakım denizciyi görevlendirmişti. Kral, efsanevi araştırmaları için denizcileri gönderdikten birkaç ay sonra Afrika’nın en güney ucunun da keşfedilmesini istedi. Bu amaç doğrultusunda Afrika keşfinde Dias’a gereken maddi fonu sağladı.
Ağustos 1487’de Dias’ın üç gemisi Portekiz’in başkenti Lizbon’dan ayrıldı. Dias, Nabimya’ya kadar 15. yüzyıl Portekiz kâşifi Diogo Cão‘nun (1450-1486) rotasını takip etti. Tıpkı Dias’tan önceki kâşiflerin yaptığı gibi Dias da gemisinde padrão’lar taşıyordu.
Padrão, Portekizlilerin keşfettiği yerlere bıraktıkları ve o bölgenin Portekizlilere ait olduğunu gösteren, üzerinde bir haç ve Portekiz arması bulunduran bir çeşit sütundu. Padrão’lar Afrika kıyısı boyunca çeşitli aralıklarla yerleştiriliyor ve bu sayede hem Portekizliler bölgenin kendilerine ait olduğunu gösteriyorlar hem de bu sütunlar bir sonraki denizciler için bir nevi yol gösterici niteliği taşıyordu.
Dias’ın mürettabatında daha önceki keşiflerde ele geçirilen 6 Afrikalı bulunuyordu. Dias bu Afrikalılara altın, gümüş ve Portekiz iyi niyetini gösteren mektuplar vererek kıyı boyunca çeşitli limanlarda bırakıyordu. Son iki Afrikalı, muhtemelen bugünkü Angro do Salto’da, Angola’da bırakılmıştı. Ayrıca keşifin erzak gemisi de 9 muhafızla birlikte burada bırakıldı.
Güney Afrika’yı Keşfetmek
Ocak 1488’de Dias’ın iki gemisi, Güney Afrika kıyılarında yelkenleri indirdi, kıyıdan uzakta fırtına kopuyordu. Dias’ın gemilerin yaklaşık 28 derece güneye döndürülmesini emrettiği düşünülüyor. Çünkü muhtemelen gemileri Afrika’nın güney ucuna götürecek ve gemilerinin meşhur kayalık sahil şeridinde parçalanmasını önleyecek güneydoğu rüzgarları hakkında önceden bir bilgisi vardı. João ve selefleri, denizcilik konusuna büyük önem vermiş ve denizler hakkında pek çok bilgi elde etmişlerdi. O kadar ki, 1460’larda Venedik’ten gelen ve Afrika’nın Hint Okyanusu’na kıyısını gösteren bir haritaya bile sahiptiler.
Dias’ın kararı riskliydi ancak işe yaradı. 3 Şubat 1488’de Ümit Burnu’nun yaklaşık 500 km doğusunda São Brás adını verdikleri bir körfez ve Hint Okyanusu’nun ılık sularını keşfettiler. Bu bölgenin günümüzdeki adı Mossel Bay’dir.
Kıyıhattından yerli Khoikhoiler Dias’ın gemilerini taşlamaya başladılar. Ardından Dias ya da adamlarından biri, bir oku yerlilerden birine sapladı.
Dias bölgeyi biraz daha keşfetmek istese de adamları, erzakların bozulmasından korktukları için Dias’ı bu isteğinden vazgeçirmek için baskı uyguladılar. İşin bir mürettebat isyanına dönmeye başladığını anlayan Dias, ne yapacaklarına kara vermek için hemen bir konsül topladı. Mürettebat ile sonunda bir anlaşmaya varıldı. Bu anlaşmaya göre üç gün daha keşfe devam edilecek, ardından Portekiz’e geri dönülecekti. Kwaaihoek, veya günümüzdeki adıyla Doğu Kap bölgesine, yani Portekizlilerin o zamana kadar gittikleri en doğuya, 12 Mart 1488’de bir padrão diktiler.
Dias, geri dönüş yolundayken sonradan Agulhas Burnu şeklinde adlandırılacak olan Afrika’nın en güney noktasını gördü. Dias, tehlikeli fırtınalar ve şiddetli Atlantik-Antarktik akıntılarına maruz kaldığı diğer burnu ise Cabo das Tormentas (Fırtınalar Burnu) olarak isimlendirdi.
Dias ve mürettebatı, Angra do Salto’ya dönünce erzak gemisiyle beraber bıraktıkları 9 adamdan yalnızca 3’ünü hayatta görünce çok korktular. Anlaşılıyordu ki, erzak gemisi yerlilerin sürekli saldırı altında kalmıştı. 7. kişi ise Lizbon’a giderken hayatını kaybetti.
Yolculuğun başlamasından tam 15 ay geçtikten ve 25 bin km yol aldıktan sonra başladıkları yere, Lizbon’a varınca geniş kalabalıklar tarafından büyük zafer çığlıklarıyla karşılandılar. Ancak kralla yapılan özel bir görüşmede, Dias’ın Paiva ve Covilhã ile görüşmeme başarısızlığını açıklamaya zorlandı. Büyük keşif başarısına karşın Dias, bir daha hiçbir kraliyet pozisyonunda yer alamadı. Kral ayrıca bundan sonra haritalarda Fırtınalar Burnu yerine Cabo de Boa Esperança yani Ümit Burnu adının kullanılmasını emretti.
Vasco de Gama’ya Danışman
Keşfinin ardından Dias, bir süre Portekiz’in altın ticaret bölgesi olarak kullandığı Batı Afrika’daki Gine’de kaldı. Kral João’nun halefi I. Manuel (1469-1521), Dias’ın Vasco de Gama‘nın (1460-1524) yanında gemi inşa danışmanı olarak çalışmasını emretti. Dias, Cape Verde adalarına kadar da Gama ile geldi ancak buradan Gine’ye geri döndü. Da Gama’nın gemileri hedefleri olan Hindistan’a Mayıs 1498’de vardı. Bu tarih, Dias’ın Afrika’nın en güneyine inişinden yaklaşık on yıl sonrasına tekabül etmektedir.
Sonraki süreçte Kral Manuel, Pedro Álvares Cabral (1467-1520) komutasında Hindistan’a devasa bir donanma gönderdi, bu gemilerin dördünü de Dias kontrol ediyordu. Mart 1500’de Brezilya’ya ulaştılar ve buradan Atlantik’e doğru yönelerek Güney Afrika’ya, oradan da Hindistan’a ulaştılar. Güney Afrika’daki korkulan Fırtınalar Burnu’nda 13 gemiyi fırtınada kaybettiklerini de eklemek gerek. Mayıs 1500’de Dias ve mürettabatının da bulunduğu dört gemi battı, Dias ve ekibi suda kayboldular.
Bartolomeu Dias, 29 Mayıs 1500’de Ümit Burnu yakınlarında öldü. Çığır açıcı keşifleriyle Atlantik ve Hint Okyanuslarını birleştirerek Asya’ya bu yeni deniz yolunu açan ilk kişi olarak tanınmaya devam ediyor.